HADIACH AGREEMENT OF 1658: MAIN AUTHORS, ANALYSIS OF THE CONTENT AND PRINCIPLES OF COEXISTENCE OF THE CONTRACTING PARTIES

Authors

  • Andrii BOLIANOVSKYI I. Krypiakevych Institute of Ukrainian Studies, NAS of Ukraine; Institute of Humanities and Social Sciences Lviv Polytechnic National University Author https://orcid.org/0000-0001-7685-1854

DOI:

https://doi.org/10.33402/up.2025-18-02

Keywords:

Hadyach Agreement, Ukraine, Zaporizhian Army, Polish-Lithuanian Commonwealth, Grand Duchy of Rus

Abstract

The content of the treaty signed in Hadyach on September 16, 1658 between the Zaporizhian Army and the Polish-Lithuanian Commonwealth is analyzed. The motivations of the authors of its “Ukrainian clauses” are clarified. The arguments that guided them when working out the proposals for the agreement are presented. It is assessed as the first important stage on the way to creating a collective security system in Central and Eastern Europe and a program document that was supposed to deter the aggression of the Muscovite state.Attention is focused on the differences in the goals and interpretation of the content between the signatories of the document from the Zaporizhian Army and the Polish-Lithuanian Commonwealth: the former sought to create a confederation of states under the supremacy of a single monarch with united armed forces and a coordinated foreign policy, while the latter wanted to create a federal state with restrictions on the sovereignty of the countries that were part of it. The primary objectives of the treaty were to establish peace between Ukraine and Poland and to grant amnesty to the participants in the war between the Zaporizhian Army and the Polish-Lithuanian Commonwealth. It is stated that this historical document reflected the aspirations of Ukrainian authors for peace, freedom, statehood and international recognition of Ukraine. It is concluded that the Cossack state was to be transformed into the Grand Duchy of Rus, since for the authors of the “Ukrainian clauses” the fixation of such a name was then perceived as an inheritance of the traditions of Kyiv Rus and the Kingdom of Rus. The declarative intentions of the agreement are the revival of the national state in Ukraine with its territory, elite, administrative, judicial and financial systems, army and national church. It is noted that the clause on the implementation of restitutions was unrealistic to implement, provoking a conflict between the former owners and their new masters from the Cossack foreman. Attention is drawn to the important symbolic significance of the agreement for the development of understanding in the history of Ukrainian-Polish relations.

References

Акты, относящіеся к исторіи Южной и Западной Россіи, собранные и изданные Археографическою комиссіею. (1872). (T. 7: 1657–1663, 1668–1669). Санктпетербургъ.

Бобятинський, К. (2009). Гадяцька унія в польській історіографії. Гадяцька унія 1658 року: контроверсії минулого і сучасність: збірник статей за матеріалами Міжнародної наукової конференції (4–5, 16–17 вересня 2008 року). Полтава, 48–78.

Борисенко, В., Ярмошик, І., Новик, М., Шевчук А. (2013) Гадяцька угода в контексті польсько-українських відносин. Збірник наукових праць. ПП «Житомироблдрукарня», Житомир.

Брик, М. (1974). Юрій Немирич, 1612–1659 рр.: на тлі історії України. Льоссер.

Верменич, Я. (1995). Гадяцький трактат і його оцінки в українській історіографії XIX – початку XX ст. Українська козацька держава: витоки та шляхи історичного розвитку (Матеріали П’ятих Всеукраїнських історичних читань). Київ, Черкаси, Вип. 5, 118–120.

Волошин, Ю., Діптан І., Зелюк В. та ін. Гадяцька унія 1658 року: контроверсії минулого і сучасність: збірник статей за матеріалами Міжнародної наукової конференції (4–5, 16–17 вересня 2008 р.). Полтава: ПОІППО, 2009.

Герасименко, Н. (2004). Гунашевський Михайло Гнатович. Енциклопедія іс- торії України: у 10 т. / редкол.: В. Смолій (голова) та ін.; Інститут історії України НАН України. Київ. Т. 2: Г–Д. С. 254.

Герасимчук, В. (1994). Матеріали до історії козаччини XVII віку. Львів. Герасимчук, В. Виговщина і Гадяцький трактат. IV. Гадяцький трактат. Записки Наукового товариства імені Т. Шевченка. Т. lxxxix [89], кн. 3 . 1909, 46–90.

Грушевський, М. (1998). Історія України-Руси. Т. X: 1657–1658. Київ.

Дашкевич, Я. (1994). Павло Тетеря. Володарі гетьманської булави: Історичні портрети. Київ, 253–283.

Історія Української РСР: у 2 т. (1956) / за ред. О. Касименка. Т. І. Київ.

Історія Української РСР: у 8 т., 10 кн. (1979). Т. 2: Визвольна війна і возз’єднання України з Росією. Початок розкладу феодалізму та зародження капіталістичних відносин (друга половина ХVII–ХVIII ст.) / АН УРСР. Ін-т історії; голов. редкол.: Ю. Кондуфор (голов. ред.) та ін.; редкол. тому: Я. Сергієнко (відп. ред.) та ін. Київ.

Коваленко, С. (2008). Балабан Діонісій. Україна під булавою Богдана Хмельницького. Енциклопедія у 3-х томах. Т. 2. Київ, 34.

Костомаров, Н. (1863). Гетманство Выговскаго. Исторические монографии и исследования. Санкт-Петербург: Тип. Товарищества «Общественная польза». Т. 2, 39–200.

Львівська національна наукова бібліотека імені В. Стефаника Відділ рукописів. Ф.61 – Мирон Кордуба. Спр. 20.

Мицик, Ю. (упоряд.). (2015). Джерела з історії Національно-визвольної війни українського народу 1648–1658 рр. (Т. 4: (1655–1658)). Київ.

Памятники, изданные Кіевскою коммиссіею для разбора древніхъ актовъ. 2-е изд., съ допол. Кіевъ, 1898. Т. III. Отделъ третій: Матеріалы для исторіи Малороссіи. С. 154–355.

Перналь, А. (2013). Річ Посполита двох народів і Україна: дипломатичні відносини 1648–1659. Київ.

Скочиляс, І. (2008). Ідея Гадяцької унії як легітимізація правового та матеріального статусу Східної церкви в Речі Посполитій (приклад Львівської єпархії) І. Скочеляс. 350-lecie unii hadziackiej (1658-2008). Warszawa, 89–124.

Стадник, М. (1910). Гадяцька унія. Записки Українського наукового товариства у Києві. № 7, 65–85.

Стадник, М. (1911). Гадяцька унія. Записки Українського наукового товариства у Києві. № 8. C. 5–39.

Тарасов, С. (2009). Гадяцький договір у російській дореволюційній історіографії. Наукові праці [Чорноморського державного університету імені Петра Могили]. Сер.: Історія. 2009. Т. 115. Вип. 102. С. 96–100.

Чухліб, Т. (2008). Гадяч 1658 року та ідея його відновлення в українсько-польських стосунках (1660-ті – початок 1680-х рр.). Київ: Інститут історії України НАН України.

Чухліб, Т. (2014). Проект «козацького князівства» – історична альтернатива політичного устрою Гетьманщини? Український історичний журнал. № 4, 71–93.

Щербак, В. (2008). Гадяцький трактат в контексті українського державотворення. 350-lecie unii hadziackiej (1658-2008). Warszawa, 35–41.

Юга, О. (2016). Політична еліта Речі Посполитої та «Українська проблема»: пошук шляхів розв’язання (1648 – перша половина 1659 рр.) [дис. ... канд. іст. наук., Камʼянець-Подільський національний університет імені Івана Огієнка]. http://history.org.ua/LiberUA/YugaPolEl_2016/YugaPolEl_2016.pdf.

Яковлева, Т. (1998). Гетьманщина в другій половині 50-х років XVII століття. Причини і початок Руїни. Київ.

Chynczewska-Hennel, T. (1997). Od Unii Brzeskiej do Unii Hadziackiej – dzieje porażki czy szansy. Warszawskie Zeszyty Ukrainoznawcze. Vol. IV–V. Warszawa, 105–117.

Chynczewska-Hennel, T. Idea unii hadziackiej – pięćdziesiąt lat później. Kwartalnik historyczny. 2002. Vol. cix, 135–146.

Chynczewska-Hennel, T., Kroll P., Nagielski M. (2008). 350-lecie Unii Hadziackiej (1658–2008). Warszawa.

Jemiołowski, M. (1850). Pamiętnik Mikołaja Jemiołowskiego, towarzysza lekkiej chorągwi, ziemianina województwa bełzkiego, obejmujący dzieje Polski od roku 1648 do 1679 spółcześnie, porządkiem lat opowiedziane. Lwów (in Polish).

Franz, M. (2008). Unia hadziacka – idea i marzenia. T. Chynczewska-Hennel, P. Kroll, M. Nagielski. 350-lecie Unii Hadziackiej (1658–2008). Warszawa, 155–167.

Kaczmarczyk, J. (1994). Hadziacz 1658 – kolejna ugoda czy nowa unia? Warszawskie Zeszyty Ukrainoznawcze. Vol. II: Spotkania polsko-ukraińskie. Studia Ucrainica. Ed. by S. Kozak. Warszawa, 35–40.

Kaczmarczyk, J. (2007). Rzeczpospolita Trojga Narodów mit czy rzeczywisto. Ugoda hadziacka – teoria i praktyka. Kraków: Księgarnia akademicka.

Kochowski, V. Annalium Poloniae climacter secundus bella. Scriptores Vespasiano a Kochow Kochowski. Cracovie: ex officina Georgii et Nicolai Schedel, Anno Ch. MC. DC. LXXXIII [1688]. 540 s.

Kościałkowski, S. (1958). Ugoda Hadziacka. W trzechsetną rocznicę: 1658- 1958. Alma Mater Vilnensis. Prace spoleczności Akademickiej Uniwersytetu Stefana Batorego na obczyźnie. Prace zebrane, Opr. S. Koscialkowski, K. Okulicz, B. Podolski, A. Urbański, W. Wielhorski, Londyn.

Kot, S. (1960). Jerzy Niemirycz. W 300-lecie Ugody Hadziackiej. Paryż.

Kovalenko, S. (2008). Balaban Dionisii. Ukraїna pid bulavoiu Bohdana Khmelnytskoho. Entsyklopediia u 3-kh tomakh. T. 2. Kyiv, 34 (in Ukrainian).

Kowal, T. (2010). Unia hadziacka 1658 r. w oczach najnowszej historiogra i polskiej i ukraińskiej. Retrieved from https://histmag.org/Unia-hadziacka-1658-r.- w-oczach-najnowszej-historiogra i-polskiej-i-ukrainskiej-4185 [in Polish].

Kroll, P. (2008). Od ugody hadziackiej do Cudnowa. Kozaczyzna między Rzeczpospolitą a Moskwą w latach 1658–1660. Warszawa.

Łukaszewicz, J. (1860). Jerzy Niemierzyc podkomorzy kijowski, starosta owrucki i krzemieniecki. Przyczynek do historyi panowania Jana Kazimierza. Biblioteka Warszawska. Pismo poświęcone naukom, sztukom i przemysłowi. Warszawa. T.2. Nowej seryi tom X, 355–370.

Nouers, P. (1859). Lettres de Pierre Des Noyers secrétaire de la reine: de Pologne Marie-Louise de Gonzague pour servir a l’histoire de Pologne et de Su de de 1655 a 1659. Berlin: B. Behr.

Pernal, A. (2008). The Union of Hadiach (1658): Its Genesis, Terms and Significance. 350-lecie Unii Hadziackiej..., 43–52.

Pernal, A. (1989). The Union of Hadiach (1658) in the Light of Polish Historiography. Millennium of Christianity in Ukraine 988–1988. Winnipeg, 117–192.

Rawita Gawroński, F. (1907). Poselstwo Bieniewskiego: od mierci B. Chmielnickiego do umowy Hadziackiej. Lwów.

Riksarkivet. Diplomatica Muscovitica Cosacica. Handlingar rörande förhandlingar mellan Sverige och kosackerna 1655–1719. Referenskod SE/RA/2113/2113.2/1a.

Tazbir, J. (1984). Polityczne meandry Jerzego Niemirycza. Przegląd Historyczny, 1, 23–37.

Tazbir, J. (2008) Ugoda hadziacka jako utopia szlachecka. 350-lecie Unii Hadziackiej..., 23–34.

Walewski, A. (1870). Historia wyzwolonej Rzeczypospolitej wpadającej pod jarzmo domowe za panowania Jana Kazimierza (1655-1660). T. I. Kraków: nakł. Towarzystwa Nauk. Krak. z Fundacyi Księcia Jerzego Romana Lubomirskiego; w drukarni Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Welykyj, A. (Coll.). (1963). Litterae Nuntiorum Apostolicorum Historiam Ucrainae Illustrantes (1550–1850). (Vol. 9: (1657–1659)). Romae.

Published

2025-05-06