THE UKRAINIAN GREEK-CATHOLIK CHURCH IN POLAND: RESTORA- TION, STRUCTURE, WORK IN THE DIASPORA (1947–2022)
DOI:
https://doi.org/10.33402/up.2023-16-189-214Keywords:
Ukrainian Greek Catholic Church, parish, Poland, Ukraine, migration, diasporaAbstract
The activity of the Ukrainian Greek-Catholic Church (UGCC; until the 1960s – the Greek Catholic Church) on the territory of modern Poland in the time frame from the forced resettlement of Ukrainian Greek-Catholics as part of the “Visula” action in 1947 to the next wave of mass migration of Ukrainians to Poland related to the Russian-Ukrainian war in 2022 is considered. The peculiarities of the establishment of new parishes in the northern and western regions of Poland, coexistence with Roman Catholic and Orthodox communities in the conditions of unrecognized semi-legal work of the Church are traced.The diff erences in perception and obstacles of the Roman Catholic Church (RCC) and the secular communist authorities regarding the activity of Greek Catholic priests, who, in the conditions of deprivation of governance and structure of the Church, found themselves between the choice of Latinization, dual rites or underground work and attempts to legalize the activities of their parishes, have been established. Highlighted: the role of the Vatican in fi rstly promoting the preservation of the Church within the framework of the RCC, and later, in the wake of political liberalization, the possibilities of restoring and preserving the structure of the UGCC in Poland; activity in the legal protection of the rights of the Church of priests Vasyl Hrynyk, Myroslav Ripetskyi, Ivan Yaremin, and others.The restoration and changes in the structure of the Church at the end of the 20th – beginning of the 21st century are analyzed. with the establishment of the Przemyśl-Warsaw Metropolitanate and Archdiocese, Wrocław-Koszały and Olsztyn-Gdansk Diocese; creation of new parishes for labor migrants from Ukraine in places of their compact settlement in cities and industrial centers. The charitable, cultural and educational activities of the UGCC for the Ukrainian diaspora, as well as new challenges caused by a new wave of migration associated with the Russian-Ukrainian war, were considered.
References
Бабинський, А. (2017). Історія УГКЦ за 90 хвилин. Львів.
Бадяк, В. (2003). Про деякі питання національної праці владики Йосафата Коциловського. Вісник Любачівщини, 8. Львів.
Великодні пакунки для України від Вроцлавсько-Кошалінської єпархії дійшли до своїх адресатів. https://synod.ugcc.ua/data/velykodni-pakunky-dlya-ukrayny-vid- vrotslavsko-koshalinskoy-parhiy-diyshly-do-svoyh-adresativ-8825/
Вроцлавська спільнота підтримує Україну. (2022, 1 березня). https://synod.ugcc.ua/data/vrotslavska-spilnota-pidtrymu-ukraynu-8258/
Вроцлавсько-Кошалінська єпархія. https://synod.ugcc.ua/church-structure/vrotslavsko-koshalinska-parhiya-22/
Вшанування: У Вроцлавсько-Кошалінській єпархії молитовно вшанували вояків УНР. https://synod.ugcc.ua/data/u-vrotslavsko-koshalinskiy-parhiy-molytovno-vshanuvaly-voyakiv-unr-9823/
Галагіда, І. (2014, 23 лютого). Багатозначна історія УГКЦ у Польщі. Наше слово, 8. https://nasze-slowo.pl/bagatoznachna-istoriya-ugkts-u-polshhi/
Галагіда, І. (2017). «І вас переслідувати будуть ...»: штрихи до історії репресій проти Української Греко-Католицької Церкви в Польщі у 1944–1957 рр. Львів: Видавництво Українського католицького університету.
Діти і молодь з Польщі та України каталися на кораблі та молились у Вроцлавському соборі за мир. https://synod.ugcc.ua/data/dity-i-molod-z-polshchi-ta-ukrayny-katalysya-na-korabli-ta-molylys-u-vrotslavskomu-sobori-za-myr-9204/
Лаба, В. (упоряд.). (1996). Документи до історії Української Греко-Като- лицької Церкви у Польщі у 1947–1960-х роках (З архіву о. митрата Мирослава Ріпецького). Львів.
Дрозд, Р. (2020). Вигнали і забрали. Позбавлення українців їхньої малої батьківщини в комуністичній Польщі. Івано-Франківськ: Лілея-НВ.
Залітач, Л. (2013, 10 серпня). Тарношинська церква – перлина Любліна. http://www.polradio.pl/5/118/Artykul/144005%2C%D0%A2%D0%B0%D1%80%D0%BD%D0%BE%D1%88%D0%B8%D0%BD%D1%81%D1%8C%D0%BA%D0%B0-%D1%86%D0%B5%D1%80%D0%BA%D0%B2%D0%B0-%D0%BF%D0%B5%D1%80-%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D0%B0-%D0%9B%D1%8E%D0%B1%D0%BB% D1%96%D0%BD%D0%B0
Звернення єпископів Перемисько-Варшавської митрополії УГКЦ про молитву у зв’язку зі збройним нападом Росії на Україну. https://synod.ugcc.ua/data/zvernen-nya-pyskopiv-peremysko-varshavskoy-mytropoliy-ugkts-pro-molytvu-u-zvyazku-zi-zbroynym-napadom-rosiy-na-ukraynu-8260/
Єпископ Ющак-1: Єпископ Володимир Ющак про залучення греко-католиків до допомоги біженцям. https://synod.ugcc.ua/data/pyskop-volodymyr-yushchak-pro-zaluchennya-greko-katolykiv-do-dopomogy-bizhentsyam-8510/
Єпископ Ющак-2: Єпископ Володимир Ющак: Я бачу розвиток греко-католицьких громад і необхідність створення нових. https://synod.ugcc.ua/data/pyskop-volodymyr-yushchak-ya-bachu-rozvytok-greko-katolytskyh-gromad-i-neob-hidnist-stvorennya-novyh-8744/
Єпископи УГКЦ взяли участь у відзначенні 75-ої річниці акції «Вісла» у м. Явожно (Польща). https://synod.ugcc.ua/data/pyskopy-ugkts-vzyaly-uchast-u-vid-znachenni-75-oy-richnytsi-aktsiy-visla-u-m-yavozhno-polshcha-10066/
Іванкова-Стецюк, О. (2010). Спільнота як дім: матеріали дослідницького проекту «Церковна громада як активна форма організації життя українців в умовах трудової міграції». Львів.
Іванкова-Стецюк, О. (2011). Виклики та адаптаційні резерви полілокальних родин українських трудових мігрантів. Львів.
Іванкова-Стецюк, О. (2012). Церква у просторі міграції: етнокультурні ресурси та соціоінтегративний потенціал релігійних спільнот українців. Львів: Артос.
Козак, М. (2007). Невтомний душпастир (о. кан. Володимир Боровець). Перемишль; Щецин; Львів.
Коцур, Т. (2020). Папа створив нову єпархію УГКЦ в Польщі та призначив першого Єпарха. https://www.vaticannews.va/uk/church/news/2020-11/nova-yeparchia-ugkc-v-polshchi.html
Лабінська-Снігур, Л. (2017). Вірні до кінця: мученики й ісповідники віри ХХ століття. 2-ге вид., доп. Львів.
Литвин, М. (відп. ред.). (2017). Українсько-польські відносини. Новітня доба. Львів.
Мащак, Ю. (2011, 18 квітня). о. Іван Яремін. http://www.bazylianie.pl/?option=com_content&view=article&id=1421
Нова єпархія: У Польщі створили нову єпархію УГКЦ. https://www.ukrinform.ua/rubric-diaspora/3145991-u-polsi-stvorili-novu-eparhiu-ugkc.html
Парнікоза, І. Нова українська греко-католицька церква в Ельблонгу. https://www.pslava.info/ElblongM_elblag-nova-cerkva,326580.html
Парнікоза, В. (2018, 26 листопада). Українці в околицях Ельблонга: початки спільноти. https://web.archive.org/web/20190718222848/http://expedicia.org/ukrainci-na-elblonzkiy-visochini-i/
Парнікоза, В. (2019, 13 серпня). Український центр на Віслянських Жулавах – церква Святого Миколая в Желіхово. https://web.archive.org/web/20200919091619/ https://expedicia.org/ukrainskiy-centr-na-vislyanskikh-zhul/
«Польща відкрила своє серце для всіх, хто потребує допомоги»: єпископи УГКЦ у Польщі подякували своїм співбратам. https://synod.ugcc.ua/data/polshcha-vidkryla-svo-sertse-dlya-vsih-hto-potrebu-dopomogy-pyskopy-ugkts-u-polshchi-po-dyakuvaly-svoym-spivbratam-8511/
Перемисько-Варшавська архиєпархія УГКЦ. (а) https://web.archive.org/web/20191007230303/http://cerkiew.org/historia/
Перемисько-Варшавська архиєпархія УГКЦ. (b) http://cerkiew.org/ua/%d1%81%d1%8f%d0%bd%d1%96%d1%86%d1%8c%d0%ba%d0%b8%d0%b9-%d0%b4%d0%b5%d0%ba%d0%b0%d0%bd%d0%b0%d1%82/
Прах, Б. (2015). Духовенство Перемиської єпархії та апостольської адміністрації Лемківщини: у 2 т. (Т. 1: Біографічні нариси (1939–1989)). Львів.
Проща: У Польщі за участі українських біженців відбулася загальноцерковна проща греко-католиків на святу гору Явір. https://synod.ugcc.ua/data/u-polshchi-za-uchasti-ukraynskyh-bizhentsiv-vidbulasya-zagalnotserkovna-proshcha-greko-katolykiv-na-svyatu-goru-yavir-9657/
Рубльова, Н. (2009). Коциловський Йосафат. В В. А. Смолій (гол. редкол.). Енциклопедія історії України: у 10 т. 5. Київ: Наукова думка.
Собор святого Вінсента. https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%BE%D0%B1%D0%BE%D1%80_%D1%81%D0%B2%D1%8F%D1%82%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D0%92%D1%96%D0%BD%D1%81%D0%B5%D0%BD%D1%82%D0%B0
Старгард: відзначення 65-ліття парафії за участі владики Володимира Ющака та біженців з України. https://synod.ugcc.ua/data/
stargard-vidznachennya-65-littya-parafiy-za-uchasti-vladyky-volodymyra-yushchaka-ta-bizhentsiv-z-ukrayny-10780/
Стороняк, Р. o. (2012). Зберегти Церкву. Отець Василь Гриник – головна постать УГКЦ в повоєнній Польщі. Патріярхат. Греко-католицьке аналітичне видання, 4(431). https://web.archive.org/web/20190816055406/http://www.patriyarkhat.org.ua/statti-zhurnalu/zberehty-tserkvu-otets-vasyl-hrynyk-holovna-postat-uhkts-u-povojennij-polschi/
Українські єпископи зустрілися із Послом України у Польщі. https://synod.ugcc.ua/data/ukraynski-pyskopy-zustrilysya-iz-poslom-ukrayny-u-polshchi-10654/
УКУ: Український католицький університет відкриває осередок у Польщі. https://synod.ugcc.ua/data/ukraynskyy-katolytskyy-universytet-vidkryva-oseredok-u-polshchi-9860/
Церква святого Дмитра в Пятковій. https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%A6%D0%B5%D1%80%D0%BA%D0%B2%D0%B0_%D1%81%D0%B2%D1%8F%D1%82%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D0%94%D0%BC%D0%B8%D1%82%D1%80%D0%B0_%D0%B2_%D0%9F%D1%8F%D1%82%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D1%96%D0%B9
Церква святого Миколая. https://map.ugcc.ua/view/246-tserkva-svyatogo-myko-laya-tsyganok-polshcha
Церква святого Михаїла Архангела в Лещаві-Горішній. https://uk.wikipedia.org/wiki /%D0%A6%D0%B5%D1%80%D0%BA%D0%B2%D0%B0_%D1%81%D0%B2%D1%8F%D1%82%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D1%97%D0%BB%D0%B0_%D0%90%D1%80%D1%85%D0%B0%D0%BD%D0%B3%D0-%B5%D0%BB%D0%B0_%D0%B2_%D0%9B%D0%B5%D1%89%D0%B0%D0%B2% D1%96-%D0%93%D0%BE%D1%80%D1%96%D1%88%D0%BD%D1%96%D0%B9
Шептицький, К. (2018). Листи до рідного брата Станіслава графа Шептицького та родини 1881–1945 рр. (І. Матковський, пер. з пол.). Львів.
Dekanat Katowicki. https://www.cerkiew.net.pl/parafi e-i-dekanaty/dekanat-kato-wicki/
Dekanat Koszaliński. https://www.cerkiew.net.pl/parafi e-i-dekanaty/dekanat-koszalinski/
Dekanat Poznański. https://www.cerkiew.net.pl/parafie-i-dekanaty/dekanat-poznanski/
Dekanat Słupski. https://www.cerkiew.net.pl/parafie-i-dekanaty/dekanat-slupski/
Dekanat Wrocławski. https://www.cerkiew.net.pl/parafi e-i-dekanaty/dekanat-wroclawski/
Dekanat Zielonogórski. https://www.cerkiew.net.pl/parafie-i-dekanaty/dekanat-zielonogorski/
Eparchy of Wrocław-Koszalin (Ukrainian). https://web.archive.org/web/20210115171852/http://catholic-hierarchy.org/diocese/dwkuk.html
Hałagida, I. (2013). Między Moskwą, Warszawą i Watykanem. Dzieje Kościoła greckokatolickiego w Polsce w latach 1944–1970. Warszawa.
Kopiczko, A. (2006). Duchowieństwo greckokatolickie w diecezji warmińskiej 1947–1960 – miedzy akomodacją a odrębnością. In M. Melnyk (red.), Kościół greckokatolicki na Warmii i Mazurach. Wobec doświadczeń przeszłości i przemian społeczno-politycznych w Polsce. Olsztyn.
PARAFIA GRECKOKATOLICKA W CYGANKU ŚWIĘTOWAŁA 60. LECIE ISTNIENIA. https://web.archive.org/web/20180716170040/http://www.cerkiew.net.pl/Wiadomosci/wiadomoscjedna.php?polaczenie=wiad_1346100586&cerkiew=cerkiew https://www.cyganek.ndg.pl/60-lecie-parafii-w-cyganku/
Sroka, A. (red.). (2009). Parafi i Greckokatolickiej p.w. Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Pasłęku 1959–2009. Pasłęk.
Premisliensis-Varsaviensis ritus byzantini ucraini. http://www.catholic-hierarchy.org/diocese/dpwuk.html
Rinunce e nomine, 25.11.2020. https://press.vatican.va/content/salastampa/it/bol-lettino/pubblico/2020/11/25/0609/01430.html#OLSZ
Paprot A., Linda-Grycza K., Buliński Т. (red. nauk.). (2016). Wielokulturowe Pomorze. Ukraińcy i ich dziedzictwo kulturowe na Żuławach i Powiślu: Gdańsk; Nowy Dwór Gdański.
Wojewoda, Z. (1994). Zarys historii KoŚcioła greckokatolickiego w Polsce w latach 1944–1989. Kraków: Nomos.