МОВНИЙ УТРАКВІЗМ ЯК СПРОБА АСИМІЛЯЦІЇ УКРАЇНСЬКОГО НАСЕЛЕННЯ МІЖВОЄННОЇ ГАЛИЧИНИ
Ключові слова:
мовний утраквізм, Галичина, початкові та середні навчальні заклади, шкільний закон 1924 р.Анотація
Простежено запровадження двомовного навчання в початкових та середніх навчальних закладах Галичини на підставі шкільного закону від 31 липня 1924 р. Стверджено, що польська влада за допомогою утраквізації шкільництва намагалася досягти декількох основних цілей. З одного боку, була спроба внормувати правову ситуацію в шкільництві національних меншин, з іншого, об’єднати для співіснування представників різних національностей. Водночас польські урядовці намагалися штучно зменшити кількість шкіл із українською мовою навчання та обмежити сфери її вживання, щоб у подальшому цілковито усунути українську мову з громадського життя. Відзначено, що на практиці утраквістичне шкільництво не сприяло вихованню українських дітей патріотами Польщі, натомість загострило польсько-український конфлікт у Галичині.
Посилання
1 Sanojca K. Relacje polsko-ukraińskie w szkolnictwie państwowym południowo-wschodnich województw Drugiej Rzeczypospolitej / Karol Sanojca. – Kraków: Historia Iagellonica, 2013. – S. 29–30.
2 O zgodne współżycie narodowości na kresach. Ankieta “Kurjera Lwowskiego” w sprawie ustaw kresowych // Kurjer Lwowski. – 1924. – Nr 158. – 12 lipca. – S. 2.
3 Sanojca K. Relacje polsko-ukraińskie w szkolnictwie państwowym... – S. 122, 156.
4 Rozporządzenie Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego z dnia 7 stycznia 1925 r. wydane w porozumieniu z Ministrem Spraw Wewnętrznych i Ministrem Rolnictwa i Dóbr Państwowych w sprawie wykonania ustawy z dnia 31 lipca 1924 r. zawierającej niektóre postanowienia o organizacji szkolnictwa // Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej (далі – Dz. U.). – 1925. – Nr 3. – Poz. 33. – S. 26–30.
5 Ustawa z dnia 31 lipca 1924 r. zawierająca niektóre postanowienia o organizacji szkolnictwa // Dz. U. – 1924. – Nr 79. – Poz. 766. – S. 1212–1213.
6 “Нова ера” в шкільництві // Діло. – 1925. – Ч. 192. – 30 серпня; Чепіль М. Формування національної свідомості учнівської молоді Галичини (1848–1939 рр.) / М. Чепіль. – Дрогобич: Коло, 2005. – С. 246.
7 Archiwum Polskiej Akademii Nauk (далі – Archiwum PAN). – Zesp. III–180 (Materiały Ludwika Eckerta). – Sygn. 76 (Szkolnictwo ukraińskiew Małopolsceina Wołyniudo 1939 roku). – K. 65; Гетьманчук М. П. Між Москвою та Варшавою: українське питання у радянсько-польських відносинах міжвоєнного періоду (1918–1939 рр.): монографія / М. П. Гетьманчук. – Львів: Вид-во Національного університету “Львівська політехніка”, 2008. – C. 241.
8 Sanojca K. Relacje polsko-ukraińskie w szkolnictwie państwowym... – S. 124.
9 Archiwum Akt Nowych w Warszawie (далі – AAN). – Zesp. 322 (Ministerstwo Spraw Zagranicznych w Warszawie [1915–1917] 1918–1939). – Mikrof. B. 18455, Sygn. 2252 (Sytuacja polityczna we Wschodniej Małopolsce, sabotaże i działalność Ukraińskiej Wojskowej Organizacji i Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów. Sprawa petycji ukraińskich do LN. Raporty, notatki, artykuły, korespondencja, wycinki prasowe, druki. T. 1). – W sprawie uwzględnienia potrzeb ludności ruskiej (ukraińskiej) w dziedzinie szkolnictwa powszechnego. – K. 8.
10 Ustawa z dnia 31 lipca 1924 r. zawierająca niektóre postanowienia o organizacji szkolnictwa. – S. 1213.
11 Archiwum PAN. – Zesp. III–180 (Materiały Ludwika Eckerta). – Sygn. 76 (Szkolnictwo ukraińskiew Małopolsceina Wołyniudo 1939 roku). – K. 66; О. Польонізація українських середніх шкіл / О. // Діло. – 1925. – Ч. 189. – 26 серпня.
12 AAN. – Zesp. 322 (Ministerstwo Spraw Zagranicznych w Warszawie [1915–1917] 1918– 1939). – Sygn. 2250 (Mniejszość Ukraińska w Polsce. Organizacja szkolnictwa ukraińskiego w Galicji Wschodniej, ukrainizacja szkół. Notatki, korespondencja, referat, wycinki prasowe, czasopismo). – Minister S. Grabski do Ministerstwa Spraw Zagranicznych Departament Polityczny w Warszawie dnia 30 września 1925 r. w sprawie utrakwizacji gimnaziów. – K. 10; Проти польонізації українського шкільництва // Діло. – 1925. – Ч. 194. – 2 вересня.
13 Мосійчук Т. Боротьба УНДО з утраквізацією освіти в Галичині (1925–1939) / Т. Мосійчук // Україна: культурна спадщина, національна свідомість, державність / [гол. редкол. М. Р. Литвин]. – Львів, 2013. – Вип. 23: До 22-гої річниці здобуття незалежності України. – С. 467.
14 Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 29 listopada 1930 r. w sprawie zmiany ustawy z dnia 31 lipca 1924 r., zawierającej niektóre postanowienia o organizacji szkolnictwa // Dz. U. – 1930. – Nr 82. – Poz. 644. – S. 1075.
15 Sanojca K. Relacje polsko-ukraińskie w szkolnictwie państwowym... – S. 142–143.
16 Бороніть прав української мови навчання в школах! // Діло. – 1933. – Ч. 234. – 7 вересня.
17 Rozporządzenie Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego z dnia 25 listopada 1938 r. wydane w porozumieniu z Ministrem Spraw Wewnętrznych w sprawie wykonania ustawy z dnia 31 lipca 1924 r., zawierającej niektóre postanowienia o organizacji szkolnictwa // Dz. U. – 1938. – Nr. 94. – Poz. 637. – S. 1417–1419.
18 Archiwum PAN. – Zesp. III–180 (Materiały Ludwika Eckerta). – Sygn. 76 (Szkolnictwo ukraińskiew Małopolsceina Wołyniudo 1939 roku). – K. 80; Sanojca K. Relacjepolsko-ukraińskiew szkolnictwie państwowym... – S. 124–125; Важний розпорядок, який торкається шкільного плебісциту // Діло. – 1938. – Ч. 272. – 7 грудня.
19 Doroszewski J. Podstawy ideologiczne szkolnictwa i ich konsekwencje dla mniejszości narodowych w Polsce w latach 1918–1939 / Jerzy Doroszewski // Katolicka a liberalna myśl wychowawcza w Polsce w latach 1918–1939 / [pod red. ks. E. Walewandra]. – Lublin: Redakcja wydawnictw Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, 2000. – S. 461.
20 Sanojca K. Relacje polsko-ukraińskie w szkolnictwie państwowym... – S. 35.
21 Kedryn I. Dla czego nie ze Stanisławem Grabskim / Iwan Kedryn // Biuletyn Polsko-Ukraiński. – 1938. – R. 7. – Nr 2. – S. 13.
22 Archiwum PAN. – Zesp. III–180 (Materiały Ludwika Eckerta). – Sygn. 76 (Szkolnictwo ukraińskie w Małopolsce i na Wołyniu do 1939 roku). – K. 74; Archiwum PAN. – Zesp. III–180 (Materiały Ludwika Eckerta). – Sygn. 82 (Memoriały, uwagi, przemówienia w sprawach szkolnictwa ukraińskigo w Polsce, 1925–1938). – K. 19–48; Sanojca K. Relacje polsko-ukra- ińskie w szkolnictwie państwowym... – S. 33.
23 Цит. за кн.: Światło A. Oświata a polski ruch robotniczy 1876–1939 / Adam Światło. – Warszawa: Książka i Wiedza, 1981. – S. 297.
24 Sanojca K. Relacje polsko-ukraińskie w szkolnictwie państwowym... – S. 152–153.
25 AAN. – Zesp. 322 (Ministerstwo Spraw Zagranicznych w Warszawie [1915–1917] 1918– 1939). – Sygn. 2250 (Mniejszość Ukraińska w Polsce. Organizacja szkolnictwa ukraińskiego w Galicji Wschodniej, ukrainizacja szkół. Notatki, korespondencja, referat, wycinki prasowe, czasopismo). – K. 160.
26 Sanojca K. Relacje polsko-ukraińskie w szkolnictwie państwowym... – S. 34–35, 52.
27 Archiwum PAN. – Zesp. III–180 (Materiały Ludwika Eckerta). – Sygn. 76 (Szkolnictwo ukraińskie w Małopolsce i na Wołyniu do 1939 roku). – K. 87–88.
28 Левандовська Л. М. Українські культурно-освітні товариства Перемишля як чинник громадсько-політичного життя Галичини (1867–1939 рр.): дис. канд. іст. наук: 07.00.01 / Людмила Миколаївна Левандовська. – Кам’янець-Подільський, 2015. – С. 93–94.
29 Детальніше про це див.: Jachymek J. Oblicze społeczno-polityczne wsi lubelskiej 1930– 1939 / Jan Jachymek. – Lublin: Wyd-wo Lubelskie, 1975. – S. 18; TorzeckiR. Zdziejów stosunków polsko-ukraińskich na Lubelszczyźnie // Stan i perspektywy badań historycznych lat wojny i okupacji 1939–1945: Sesja 14–15 listopada 1985 r. / Główna Komisja Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce-Instytut Pamięci Narodowej. – Warszawa: GKBZHwP-IPN, 1988. – S. 240.
30 Archiwum PAN. – Zesp. III–180 (Materiały Ludwika Eckerta). – Sygn. 76 (Szkolnictwo ukraińskie w Małopolsce i na Wołyniu do 1939 roku). – K. 69; Doroszewski J. Podstawy ideologiczne szkolnictwa... – S. 463–464.
31 Українська школа в ярмі. Промова голови Української Парламентської Репрезентації п. сенатора Черкавського, виголошена дня 22 червня у польському сенаті при обговорюванні бюджету міністерства освіти // Діло. – 1925. – Ч 143. – 1 липня; Światło A. Oświata a polski ruch robotniczy 1876–1939... – S. 299.
32 Archiwum PAN. – Zesp. III–180 (Materiały Ludwika Eckerta). – Sygn. 76 (Szkolnictwo ukraińskie w Małopolsce i na Wołyniu do 1939 roku). – K. 76.
33 Українська школа в ярмі... // Діло. – 1925. – Ч. 143. – 1 липня; Archiwum PAN. – Zesp. III– 180 (Materiały Ludwika Eckerta). – Sygn. 76 (Szkolnictwo ukraińskie w Małopolsce i na Wołyniu do 1939 roku). – K. 76–77.
34 Як фабрикують деклярації за польськими школами? // Діло. – 1933. – Ч. 17. – 26 січня.
35 Archiwum PAN. – Zesp. III–180 (Materiały Ludwika Eckerta). – Sygn. 76 (Szkolnictwo ukraińskie w Małopolsce i na Wołyniu do 1939 roku). – K. 69; Doroszewski J. Podstawy ideologiczne szkolnictwa... – S. 463–464.
36 Sanojca K. Relacje polsko-ukraińskie w szkolnictwie państwowym... – S. 135–137.
37 Archiwum PAN. – Zesp. III–180 (Materiały Ludwika Eckerta). – Sygn. 82 (Memoriały, uwagi, przemówienia w sprawach szkolnictwa ukraińskigo w Polsce, 1925–1938). – K. 31.
38 Archiwum PAN. – Zesp. III–180 (Materiały Ludwika Eckerta). – Sygn. 82 (Memoriały, uwagi, przemówienia w sprawach szkolnictwa ukraińskigo w Polsce, 1925–1938). – K. 30.
39 Sanojca K. Relacje polsko-ukraińskie w szkolnictwie państwowym... – S. 135–137.
40 Światło A. Oświata a polski ruch robotniczy 1876–1939... – S. 297–298.
41 Sanojca K. Relacje polsko-ukraińskie w szkolnictwie państwowym... – S. 133–134.
42 Archiwum PAN. – Zesp. III–180 (Materiały Ludwika Eckerta). – Sygn. 76 (Szkolnictwo ukraińskie w Małopolsce i na Wołyniu do 1939 roku). – K. 55.
43 Światło A. Oświata a polski ruch robotniczy 1876–1939... – S. 298; Syrnyk M. Ukraińcy w Polsce 1918–1939: oświata i szkolnictwo / M. Syrnyk. – Wrocław: Krynica Design Studio, 1996. – S. 54–55.
44 Sanojca K. Relacje polsko-ukraińskie w szkolnictwie państwowym... – S. 144–145, 150.
45 Archiwum PAN. – Zesp. III–180 (Materiały Ludwika Eckerta). – Sygn. 76 (Szkolnictwo ukraińskie w Małopolsce i na Wołyniu do 1939 roku). – K. 77–79.
46 Archiwum PAN. – Zesp. III–180 (Materiały Ludwika Eckerta). – Sygn. 76 (Szkolnictwo ukraińskie w Małopolsce i na Wołyniu do 1939 roku). – K. 69.
47 Romer E. Polski stan posiadania na południowym wschodzie Rzeczypospolitej / Eugeniusz Romer. – Lwów: Księgarnia “Książka”, 1937. – S. 7–8; Archiwum PAN. – Zesp. III–180 (Materiały Ludwika Eckerta). – Sygn. 76 (Szkolnictwo ukraińskie w Małopolsce i na Wołyniu do 1939 roku). – K. 72.
48 Sanojca K. Relacje polsko-ukraińskie w szkolnictwie państwowym... – S. 196.
49 Chruściel S. Szkoła państwowa a mniejszości narodowe w Polsce i za granicą. – Lwów: Nakładem Zarządu Głównego T.S.L. we Lwowie, 1938. – S. 13.
50 Z prasy polskiej. “Uwolnić wieś od plebiscytu szkolnego, źródła fermentu, waśni i zatargów // Biuletyn Polsko-Ukraiński. – 1937. – Nr. 46. – S. 522.
51 Archiwum PAN. – Zesp. III–180 (Materiały Ludwika Eckerta). – Sygn. 76 (Szkolnictwo ukraińskie w Małopolsce i na Wołyniu do 1939 roku). – K. 63–64.
52 Archiwum PAN. – Zesp. III–180 (Materiały Ludwika Eckerta). – Sygn. 76 (Szkolnictwo ukraińskie w Małopolsce i na Wołyniu do 1939 roku). – K. 70–71.
53 Chruściel S. Szkoła państwowa a mniejszości narodowe w Polsce i za granicą... – S. 8.
54 Urbański Z. Mniejszości narodowe w Polsce / Zygmunt Urbański. – Warszawa: Wyd-wo “Mniejszości Narodowe”, 1932. – S. 57–58.
55 Sanojca K. Relacje polsko-ukraińskie w szkolnictwie państwowym... – S. 35–36, 45.
56 Archiwum PAN. – Zesp. III–180 (Materiały Ludwika Eckerta). – Sygn. 1 (Fragmenty opracowań L. E. dotyczące spraw mniejszości narodowych w Polsce). – Stan szkolnictwa mniejszoś-ciowego w Polsce, 1929 r. – K. 7.
57 Ibidem. – K. 8; Sanojca K. Relacje polsko-ukraińskie w szkolnictwie państwowym... – S. 143.
58 Archiwum PAN. – Zesp. III–180 (Materiały Ludwika Eckerta). – Sygn. 1 (Fragmenty opracowań dotyczące spraw narodowościowych). – K. 8.
