БЕЗПЕКА НА КОРДОНІ. АКТИВНІСТЬ ОУН У 1930–1935 РОКАХ У СВІТЛІ ЗВІТІВ МАЛОПОЛЬСЬКОГО ОКРУЖ- НОГО ІНСПЕКТОРАТУ ПРИКОРДОННОЇ ОХОРОНИ
DOI:
https://doi.org/10.33402/Ключові слова:
Прикордоннa служба, внутрішня безпека, український націоналізм, ідентичність, кордонАнотація
Захист державних кордонів був одним із найважливіших завдань уряду Другої Речі Посполитої в контексті внутрішньої безпеки. Організація контролю держави над пограниччям проходила декілька етапів розвитку, що, зрештою, завершилося поділом кордонів на дві частини, підпорядкування Корпусу оборони пограниччя по східній лінії, а з півночі, заходу та півдня – Прикордонній службі. У цьому дослідженні йдеться тільки про частину останньої, інспекторати якої перебували на території Східної Галичини.Одним із аспектів діяльності Малопольського окружного інспекторату Прикордонної служби було запобігання антидержавній політичній активності. Загрозою тут поставала Організація Українських Націоналістів, яка прагнула спровокувати українське повстання та відділити території Східної Галичини від Польської держави. Інструментом досягнення цього була агітація місцевого українського населення. Метою статті є представлення пограниччя як території, що вирізнялася власною специфікою, особливо в національному питанні, на тлі формування новочасної національної свідомості та досвіду контактів із зовнішніми сусідами. У статті подано авторську спробу інтерпретації документів Прикордонної служби в період 1930–1935 рр., які досі не були введені в науковий обіг.
Посилання
1 Chojnowski A. Koncepcje polityki narodowościowej rządów polskich w latach 1921–1939 / A. Chojnowski. – Wrocław, 1979.
2 Torzecki R. Kwestia ukraińska w Polsce w latach 1923–1929 / R. Torzecki. – Kraków, 1989.
3 Tomaszewski J. Ojczyzna nie tylko Polaków. Mniejszości narodowe w Polsce w latach 1918– 1939 / J. Tomaszewski. – Warszawa, 1985.
4 Papieżyńska-Turek M. Sprawa ukraińska w Polsce w Drugiej Rzeczpospolitej 1922–1926 / M. Papieżyńśka-Turek. – Kraków, 1979.
5 Piotrkiewicz T. Kwestia ukraińska w Polsce w koncepcjach Piłsudczyzny 1926–1935 / T. Piotrk iewicz. – Warszawa, 1981.
6 Budurowycz B. Polska i problem ukraiński w latach 1921–1925 / B. Budurowycz // Zeszyty Historyczne. – 1983. – Nr 66.
7 Potocki R. Polityka państwa polskiego wobec zagadnienia ukraińskiego w latach 1930–1939 / R. Potocki. – Lublin, 2003; Paruch W. Od konsolidacji państwowej do konsolidacji narodowej. Mniejszości narodowe w myśli politycznej obozu piłsudczykowskiego (1926–1939) / W. Paruch. – Lublin, 1997.
8 Kulińska L. Działalność terrorystyczna i sabotażowa nacjonalistycznych organizacji ukraińskich w Polsce w latach 1922–1939 / L. Kulińska. – Kraków, 2009; Wysocki R. Organizacja Ukraińskich Nacjonalistów w Polsce w latach 1929–1939 / R. Wysocki. – Lublin, 2003; Мірчу́к П. Нарис історії Організації Українських Націоналістів / П. Мірчу́к. – Київ, 2007.
9 Mazur G. Życie polityczne polskiego Lwowa 1918–1939 / G. Mazur. – Kraków, 2007.
10 Назва “Східна Галичина” залишалася загальноприйнятою в поточному спілкуванні й тому з позиції дослідника польсько-українських відносин цей термін є більш нейтральним окресленням території, що входила до складу монархії Габсбургів. У міжвоєнний період польська влада запровадила для цієї території термін “Східна Малопольща”, який залишався офіційною назвою досліджуваних територій до Другої світової війни. У цій статті обидва терміни вживаємо синонімічно.
11 Wysocki R. Organizacja Ukraińskich Nacjonalistów w Polsce w latach 1929–1939 / R. Wysocki. – Lublin, 2003. – S. 33.
12 Уваги також заслуговує діяльність Комуністичної партії Західної України, проте це тема окремого дослідження.
13 Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 22 marca 1928 r., O Straży Granicznej, Dz.U. 1928 nr 37 poz. 349.
14 Kula H. Polska Straż Graniczna w latach 1928–1939 / H. Kula. – Gdańsk, 1994. – S. 45.
15 Ibidem. – S. 46.
16 Dominiczak H. Dzieje Kresów i granicy państwa polskiego na wschodzie od czasów najdawniejszych do roku 1945 / H. Dominiczak. – Toruń, 2011. – S. 367.
17 Б. a. Straż Graniczna 1928–1939. Zadania i rozwój [Електронний ресурс]. – Режим доступу: http://www.emeryci–sg.org.pl/historia/sg/sg_dwa_rp.html
18 Kula H. Polska Straż Graniczna... – S. 48–49.
19 Центральний державний історичний архів України, м. Львів (далі – ЦДІАЛ України). – Ф. 204. – Оп. 1. – Спр. 714 (Charakterystyka terenu, Komisariat Straży Granicznej Ludwi- kówka). – Aрк. 19.
20 Там само. – Спр. 713 (Charakterystyka terenu Komisariatu Straży Granicznej Sołotwina przesłana na rozkaz Kierownika Inspektoratu Straży Granicznej Stryj 17 I 1935). – Арк. 34–35.
21 Там само. – Спр. 342 (Meldunek sytuacyjny nr 19/30 na 5 VII 1930, Inspektorat Straży Granicznej, Krosno 4 VII 1930). – Aрк. 26.
22 Там само. – Спр. 535 (Wniosek Inspektoratu Granicznego Stryj do Małopolskiego Inspektoratu Okręgowego Straży Granicznej w sprawie zmniejszenia czasu służby, Przemyśl 8 IX 1933). – Aрк. 16.
23 Dominiczak H. Granice państwa i ich ochrona na przestrzeni dziejów 966–1996 / H. Dominiczak. – Warszawa, 1997. – S. 274.
24 ЦДІАЛ України. – Ф. 204. – Оп. 1. – Спр. 608 (Rozkaz Komisariatu Straży Granicznej Worochta). – Aрк. 3.
25 Там само.
26 Там само. – Спр. 713 (Komenda Wojewódzka P.P. Urząd Śledczy Stanisławów, 19 grudnia 1933). – Aрк. 1.
27 Litwiński R. Policja wobec UWO i OUN w II Rzeczpospolitej / R. Litwiński // Biuletyn Insty- tutu Pamięci Narodowej. – 2010. – Nr 12. – S. 82.
28 ЦДІАЛ України. – Ф. 204. – Оп. 1. – Спр. 535 (Rozkaz Komendanta Wojewódzkiego P.P., Wydział Śledczy, do pana Komendanta P.P. m. Lwowa, Lwów 26 IV 1933). – Aрк. 1.
29 Там само. – Спр. 472 (Rozkaz Kierownika Małopolskiego Inspektoratu Okręgowego Straży Granicznej rozesłany do Kierowników Inspektoratów Granicznych Jasło, Sambor, Stryj, Ko- łomyja, Przemyśl 1 II 1932). – Aрк. 1.
30 Там само. – Спр. 439 (Rozkaz przesłany z Małopolskiego Inspektoratu Straży Granicznej do Kierownika Inspektoratu Straży Granicznej Stryj, 9 IX 1931). – Aрк. 1.
31 ЦДІАЛ України. – Ф. 204. – Оп. 1. – Спр. 535 (Inspektorat Graniczny Stryj, 11 IX 1933). – Aрк. 11.
32 Там само. – Спр. 535 (Doniesienia Inspektoratu Granicznego Stryj, Przemyśl 8 I 1934). – Aрк. 23.
33 Там само. – Спр. 714 (Charakterystyka terenu Komisariatu Straży Granicznej Ławoczne przesłana na rozkaz Kierownika Inspektoratu Straży Granicznej Stryj, 8 I 1935). – Aрк. 11.
34 Там само. – Спр. 714 (Charakterystyka terenu Komisariatu Straży Granicznej Ludwikówka przesłana na rozkaz Kierownika Inspektoratu Straży Granicznej Stryj, 14 I 1935). – Aрк. 19.
35 Там само.
36 Там само. – Спр. 598 (Meldunek o ruchu osób politycznie podejrzanych na czas 1–31 VIII 1934, Komisariat Straży Granicznej Ławoczne, 31 VIII 1934). – Aрк. 35.
37 Там само. – Спр. 714 (Charakterystyka terenu Komisariatu Straży Granicznej Ludwikówka przesłana na rozkaz Kierownika Inspektoratu Straży Granicznej Stryj, 14 I 1935). – Aрк. 19.
38 ЦДІАЛ України. – Ф. 204. – Оп. 1. – Спр. 546 (Inspektorat Graniczny Stryj, 24 X 1933). – Aрк. 14.
39 Hryciuk G. Przemiany narodowościowe i ludnościowe w Galicji Wschodniej i na Wołyniu w latach 1931–1948 / G. Hryciuk. – Toruń, 2005. – S. 104; Michna E. Kwestie etniczno- narodowościowe na pograniczu Słowiańszczyzny Wschodniej i Zachodniej; ruch rusiński na Słowacji, Ukrainie i w Polsce / E. Michna. – Kraków, 2004. – S. 68–73.
40 ЦДІАЛ України. – Ф. 204. – Оп. 1. – Спр. 416 (Inspektorat Straży Granicznej Kołomyja, 9 XII 1931). – Aрк. 17.
41 Там само. – Спр. 669 (Meldunek sytuacyjny nr 3/35 za 1–31 III 1935, Inspektorat Straży Granicznej Sambor, 4 IV 1935). – Aрк. 30.
42 Там само.
43 Там само. – Спр. 671 (Meldunek o ruchu osób politycznie podejrzanych za 1–31 V 1935, Komisariat Straży Granicznej w Ławocznem, 31 V 1935). – Aрк. 15.
44 Там само. – Спр. 714 (Charakterystyka terenu Komisariatu Straży Granicznej Ludwikówka przesłana na rozkaz Kierownika Inspektoratu Straży Granicznej Stryj). – Aрк. 19.
45 Там само. – Спр. 674 (Komisariat Straży Granicznej Ludwików, 14 I 1935). – Aрк. 47.
46 ЦДІАЛ України. – Ф. 204. – Оп. 1. – Спр. 682 (Meldunek sytuacyjny 10/35 za 1–14 XI 1935, Zachodniomałopolski Inspektorat Okręgowy Straży Granicznej, Kraków 14 listopada 1935). – Aрк. 18.
47 Там само. – Спр. 455 (Meldunek sytuacyjny 15/32 na czas od 1 VII do 15 VII 1932). – Aрк. 11.
48 Там само. – Спр. 669 (Meldunek sytuacyjny nr 3/35 za 1–31 III 1935, Inspektorat Graniczny Stryj, 4 IV 1935). – Aрк. 28.
49 Там само. – Спр. 720 (Starostwo Powiatowe w Nadwórnej do wszystkich P.P. Komendantów Poster. P.P. powiatu nadwórniańskiego, 5 IV 1935). – Aрк. 7.
50 Ibidem.
51 ЦДІАЛ України. – Ф. 204. – Оп. 1. – Спр. 671 (Meldunek sytuacyjny 5/35, Wschodniomałopolski Inspektorat Okręgowy Straży Granicznej, Lwów 14 VI 1935). – Aрк. 45.
52 Там само. – Спр. 465 (Meldunek sytuacyjny 25/32 na 1–15 XII 1932, Inspektorat Straży Granicznej Jasło, 17 XII 1932). – Aрк. 21–22.
53 Там само. – Спр. 348 (Półmiesięczne sprawozdanie służby informacyjnej na dzień 10 IV 1930 roku, 22. Inspektorat Straży Granicznej). – Aрк. 8.
54 Там само. – Спр. 473 (Inspektorat Graniczny Stryj, Przemyśl 21 VI 1932). – Aрк. 13.
55 Там само. – Спр. 455b (Meldunek sytuacyjny nr 4 na dzień 12 II 1932, Inspektorat Straży Granicznej Nowy Targ). – Aрк. 22.
56 Там само. – Спр. 671 (Meldunek sytuacyjny nr 5/35 za 1–31 V 1935, Inspektorat Straży Gra- nicznej Sambor, 2 VI 1935). – Aрк. 39.
57 Там само. – Спр. 670 (Meldunek sytuacyjny nr 4/35, Wschodniomałopolski Inspektorat Okręgowy Straży Granicznej, Lwów 9 V 1935). – Aрк. 44.
58 ЦДІАЛ України. – Ф. 204. – Оп. 1. – Спр. 671 (Meldunek sytuacyjny nr 5/35 za 1– 31 V 1935, Inspektorat Straży Granicznej Kołomyja, 2 VI 1935). – Aрк. 32.
59 ЦДІАЛ України. – Ф. 204. – Оп. 1. – Спр. 464 (Meldunek sytuacyjny nr 23/32 za 1–15 XI 1932, Inspektorat Graniczny Stryj, 17 XI 1932). – Aрк. 27.
60 Там само. – Спр. 671 (Meldunek sytuacyjny nr 5/35 za 1–31 V 1935, Inspektorat Straży Gra- nicznej Kołomyja, 2 VI 1935). – Aрк. 32.
61 Там само. – Спр. 465 (Meldunek sytuacyjny nr 15 za 1–15 VII 1932, Inspektorat Graniczny Stryj, 16 VI 1932). – Aрк. 44.
62 Zięba A. Lobbing dla Ukrainy w Europie międzywojennej. Ukraińskie biuro prasowe w Londy- nie oraz jego konkurenci polityczni (do roku 1932) / A. Zięba. – Kraków, 2010. – S. 139–141.
63 ЦДІАЛ України. – Ф. 204. – Оп. 1. – Спр. 460 (Meldunek sytuacyjny nr 15 za 1–15 VII 1932, Inspektorat Graniczny Stryj, 16 VI 1932). – Aрк. 21.
64 Там само. – Спр. 462 (Meldunek sytuacyjny nr 20 za 16–30 IX 1932, Inspektorat Graniczny Stryj, 1 X 1932). – Aрк. 44.
65 Там само. – Спр. 599 (Meldunek sytuacyjny nr 9/34 za 1–15 V 1934, Inspektorat Graniczny Stryj, 16 V 1934). – Aрк. 89.
66 Lewandowski K. Sprawa ukraińska w polityce zagranicznej Czechosłowacji w latach 1918– 1932 / Krzysztof Lewandowski. – Wrocław; Warszawa; Kraków; Gdańsk 1974, Ossolineum PAN. – S. 289–293.
67 ЦДІАЛ України. – Ф. 204. – Оп. 1. – Спр. 588. – Aрк. 102.
68 Там само. – Спр. 546 (Placówka Straży Granicznej I Linii Wyszków, 24 I 1933). – Aрк. 1.
69 ЦДІАЛ України. – Ф. 204. – Оп. 1. – Спр. 546 (Placówka Straży Granicznej I Linii Wyszków, 24 I 1933). – Aрк. 1.
70 Там само. – Спр. 671 (Meldunek sytuacyjny nr 5/35 za 1–31 V 1935, Komisariat Straży Granicznej Ławoczne, 31 V 1935). – Aрк. 14.
